สำหรับดอกไม้ที่เป็นดอกสมบูรณ์ (Perfect flower) คือ ดอกที่มีส่วนประกอบต่าง ๆ ของดอกครบทุกส่วน ซึ่งประกอบด้วย

1. ฐานรองดอก (receptacle)
2. กลีบเลี้ยง (sepal)
3. เกสรตัวผู้ (petal) ซึ่งมีส่วนประกอบดังนี้

4.1 อับเรณู (anther)

4.2 ก้านชูอับเรณู (filament)

4.3 ละอองเกสร หรือ ละอองเรณู (pollen grain)

4. ส่วนเกสรตัวเมีย (pistil) ซึ่งประกอบด้วย

• integument
• embryo sac ซึ่งภายใน embryo sac จะประกอบด้วย

ซึ่งส่วนประกอบของดอกเหล่านี้ ในบางพืชอาจจะครบหรือบางพืชอาจไม่ครบก็ได้ ดอกของพืชบางชนิดมีส่วนของเกสรตัวผู้และตัวเมียครบ เรียกว่า ดอกสมบูรณ์เพศ (Complete flower) หากดอกไม้ชนิดใดมีเกสรเพียงเพศใดเพศหนึ่ง เรียกว่า ดอกไม่สมบูรณ์เพศ

นอกจากการศึกษาถึงส่วนประกอบต่าง ๆ ของดอกไม้แล้ว นักศึกษาควรจะศึกษาถึงตำแหน่งของส่วนต่าง ๆ เนื่องจากตำแหน่งของเกสรตัวผู้และตัวเมียของพืชนั้นแตกต่างกัน จะทำให้พืชนั้นมีการผสมเกสรที่แตกต่างกันได้

1. เพื่อศึกษาโครงสร้างของดอกไม้ต่าง ๆ
2. เพื่อเข้าใจความสัมพันธ์ของโครงสร้างดอกต่อกลไกการผสมเกสร

1. มีด
2. ปากคีบ
3. คอกของพืชชนิดต่าง ๆ

• ศึกษาว่าพืชชนิดใดควรจะมีการผสมเกสรอย่างไร จากโครงสร้างของดอก

1. กลีบเลี้ยง (sepals หรือ calyx) สีของกลีบเลี้ยงของดอกไม้เกือบทั้งหมดมีสีเขียว แม้ว่าบางชนิดจะมีสีน้ำตาลหรือสีอื่น ๆ ทำหน้าที่ในการป้องกันการระเหยของน้ำในขณะที่ดอกมีการพัฒนาการ อย่างไรก็ตามเมื่อกลีบเลี้ยงมีสีอื่น ๆ นอกเหนือจากสีเขียวก็ทำหน้าที่ดึงดูดแมลงเช่นเดียวกับกลีบดอก
2. กลีบดอก (petals หรือ corolla) โดยปกติกลีบดอกจะมีสีหรือมีสีขาว เพื่อดึงดูดแมลงให้ลงตอมดอกบริเวณต่อมน้ำหวาน หรือบริเวณใกล้เคียง แมลงทำหน้าที่ในการช่วยผสมเกสร ส่วนประกอบของดอกทั้งกลีบดอก (petals) และกลีบเลี้ยง (sepals) เรียกว่า perianth
3. ส่วนประกอบของเกสรตัวผู้ (stamens หรือ androecium) ประกอบไปด้วย อับละอองเกสร (anther) ก้านชูละอองเกสร (filament)
4. ส่วนประกอบของเกสรตัวเมีย (pistil หรือ gynoecium) ประกอบไปด้วยรังไข่ (ovary) ก้านชูเกสรตัวเมีย (style) และที่ปลายของก้านชูเกสรตัวเมียเป็นที่อยู่ของยอดเกสรตัวเมีย (stigma) ภายในรังไข่ประกอบด้วย ไข่ (ovules) ซึ่งเมื่อได้รับการผสมจะพัฒนาเป็นเมล็ดต่อไป

ภาพดอกสายน้ำผึ้ง พันธุ์ใหม่ดอกสีชมพู

กุหลาบไม่ใช่ไม้พื้นเมืองของไทย แม้ว่าจะพบกุหลาบป่าอยู่บ้างในเขตดอยช้าง และดอยเชียงดาวของจังหวัดเชียงใหม่ ก็ไม่ได้มีอยู่ทั่วไป ถ้าขึ้นเหนือไปจนถึงแถบประเทศจีนตอนใต้ จะเป็นถิ่นที่อยู่ของกุหลาบ คุณนาคิน ฤทธากร ที่ปรึกษาของกลุ่มฯ ซึ่งเดินทางไปประเทศจีนทางเรือ ได้พบกุหลาบป่าดอกสีขาว ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติริมฝั่งแม่น้ำโขงเป็นจำนวนมาก

กุหลาบที่ปลูกกันอยู่ในบ้านเราขณะนี้ เรียกโดยรวมว่า “กุหลาบรุ่นใหม่ Modern Roses” ไม่ว่าจะเป็นกุหลาบตัดดอก cut – rose หรือกุหลาบประดับสวน garden rose จะมี “กุหลาบรุ่นเก่า Old Garden Roses” ปะปนอยู่บ้างก็ไม่มาก เช่น กุหลาบมอญ จุฬาลงกรณ์ และกุหลาบอังกฤษ (English Roses)

กุหลาบรุ่นเก่าที่เป็นบรรพบุรุษของกุหลาบที่เราปลูกกันอยู่ทั่วไปเดี๋ยวนี้คือ กุหลาบไฮบริด เพอร์เพทชวล (Hybrid Perpetual) ที่พอจะเป็นตัวอย่างให้ดูก็คือกุหลาบชื่อจุฬาลงกรณ์ กุหลาบไฮบริดเพอร์เพทชวลนิยมปลูกกันมากในยุโรปเมื่อประมาณ 150 ปีที่แล้ว แต่เป็นกุหลาบที่ออกดอกฤดูละเพียง 2 ครั้ง และมีสีไม่หลากหลาย จึงมีนักผสมพันธุ์กุหลาบไปเอากุหลาบจีนที่เรียกว่า ทีโรส Tea Rose กุหลาบกลิ่นใบชาซึ่งออกดอกต่อเนื่องกันตลอดฤดู มาผสมกับไฮบริดเพรอ์เพทชวล ได้ลูกผสมที่เรียกว่า ไฮบริดที (Hybrid Tea) คือกุหลาบกลิ่นใบชาลูกผสม ซึ่งเป็นต้นกระกูลของกุหลาบรุ่นใหม่ที่เราปลูกอยู่เดี๋ยวนี้

ไฮบริดที เป็นกุหลาลดอกเดี่ยว กุหลาบตัดดอกที่เราปลูกกันอยู่ก็เป็นกุหลาบไฮบริดทีเกือบทั้งหมด เช่น ดัลลาส ซาฟีร์ ทินิเก้ คาร์ดินาล กรังด์กาลา ฯลฯ ส่วนกุหลาบประดับสวนที่ปลูกกันตามบ้านและใส่ถุงขาย ถ้าไม่ใช่กุหลาบพวงและกุหลาบหนู ก็จะเป็นไฮบริดที เช่น พีซ พรินเซสเดอโมนาโค ดับเบิลดีไล้ท์ เปอร์ฟูมดีไล้ท์ เฟิร์สท์ไพร้ซ์ เรดมาสเตอร์พีซ ฯลฯ

ฟลอริบันดา (Floribunda) กุหลาบพวง

การพัฒนาพันธุ์กุหลาบไม่ได้หยุดอยู่ที่ไฮบริดที นักผสมพันธุ์ต้องการกุหลาบดอกใหญ่ออกดอกเป็นพวง จึงเอาไฮบริดทีไปผสมกับกุหลาบโพลีแอนธา (Polyantha) ที่เรารู้จักก็มี เดอะแฟรี่ มาร์โกคอสเตอร์ ฯลฯ เกิดเป็นกุหลาบฟลอริบันดาที่เป็นพวงและมีดอกใหญ่หรือมีดอกที่มีรูปทรงของกุหลาบไฮบริดที เช่น วาเล็นไทน์ ไชว์บิช ซัมเมอร์สโนว์ เรเกนสแบร์ก เบลินด้า ยุโรบ้า ฯลฯ

ได้กุหลาบพวงฟลอริบันดามาแล้ว ก็ยังอยากให้กุหลาบพวงออกดอกแบบไฮบริดที คือให้เป็นพวงที่ก้านดอกตรงและยาวด้วย จึงเอาฟลอริบันดาผสมกับไฮบริดทีอีก และได้กุหลาบแกรนดิฟลอร่า คือ กุหลาบพวงต้นสูงใหญ่ให้ก้านดอกยาวแบบไฮบริดที เช่น ควีนเอลิซาเบธ คาเมล็อต โกลด์เมดัล ฯลฯ กุหลาบตัดดอกที่เราปลูกกันอยู่ซึ่งมีลักษณะเช่นนี้ชัดเจนคือ ค็อนเฟตติ (เหลือง) และโซเนีย (ชมพู)

กุหลาบหนู (Miniature)

ต้นกำเนิดมาจากกุหลาบหนูของจีนและพัฒนาพันธุ์โดยผสมกับฟลอริบันดา ทำให้ได้กุหลาบหนูที่มีดอกรูปทรงแบบไฮบริดที ตัวอย่างเช่น สตารีน่า ดรีมโกลว์ ฯลฯ

กุหลาบเลื้อย (Climbing Roses)

แยกออกเป็น 2 ชนิด คือ เลื้อยโดยสายพันธุ์ และเลื้อยโดยกลายพันธุ์

• เลื้อยแท้ ๆ หรือ เลื้อยโดยสายพันธุ์ เช่น แกลร์มาแต็ง เอนเจอล่า ดอนฮวน เบนเวนูโต คอมพาชชั่น ฯลฯ กุหลาบเลื้อยชนิดนี้เขาจะเรียกชื่อกุหลาบเฉย ๆ โดยไม่บอกว่าเลื้อยต้องรู้เอาเอง เช่น แกลร์มาแต็ง เป็นกุหลาบเลื้อย ไม่ต้องเรียกว่า แกลร์มาแต็งเลื้อย
• เลื้อยโดยกลายพันธุ์ เช่น พีซเลื้อย เปอร์ฟูมดีไล้ท์เลื้อย กุหลาบพวกนี้จะมีคำ climbing นำหน้าชื่อ เช่น Climbing Peace

กุหลาบเลื้อยโดยสายพันธุ์ โดยทั่วไปจะเลื้อยและให้ดอกดีกว่ากุหลาบเลื้อยจากการ กลายพันธุ์

ทรีโรส – ทีโรส (Tree Rose – Tea Rose)

ทรีโรสหรือสแตนดาร์ดโรส คือกุหลาบที่มีลำต้นยาวตารง ๆ ไปมีพุ่มที่ยอด ซึ่งทำโดยวิธีเอากุหลาบป่าต้นยาวตรงมาเป็นลำต้น แล้วติดตากุหลาบที่ต้องการไว้ที่ยอด ตัดแต่งให้ทรงพุ่มกลม ไม่เกะกะ ความสูงไม่มีมาตรฐานแน่นอน แต่ที่นิยมทำกันในปัจจุบันคือ สูง 1 เมตร (100 ซม.) 50–60 ซม. และ 25–30 ซม.

ทีโรส คือกุหลาบกลิ่นใบชาจากประเทศจีน ที่เป็นบรรพบุรุษของกุหลาบไฮบริดที

กุหลาบตัดดอก – กุหลาบประดับสวน (Cut Rose – Garden Rose)

กุหลาบประดับสวน (Garden Rose หรือ Garden Variety) คือกุหลาบที่ปลูกกันอยู่ ทั่ว ๆ ไป ที่มิใช่กุหลาบตัดดอก กุหลาบประเภทนี้มีข้อเสียอย่างเดียว คือ บานเร็วหรือโรยเร็ว นอกจากนั้นแล้วไม่ว่าจะเป็นความหลากหลายในด้านสีและรูปทรงดอก ความหอม ความง่ายในการปลูกเลี้ยง จะเหนือกว่ากุหลาบตัดดอกมาก จึงเป็นที่นิยมปลูกกันในหมู่นักปลูกกุหลาบเป็นงานอดิเรก และปลูกประดับสถานที่

กุหลาบป่า (Wild Rose)

กุหลาบป่าที่ใช้เป็นต้นตอสำหรับติดตากุหลาบพันธุ์ที่ใช้อยู่ในบ้านเรา คือพันธุ์มัลติฟลอร่า และพันธุ์อินดิก้าเมเจอร์ กุหลาบสองพันธุ์นี้ถ้าปลูกในที่สูงจะสามารถออกดอกได้ ส่วนกุหลาบป่าที่ปลูกเป็นไม้ประดับซึ่งมีปลูกกันอยู่ก็มี กุหลาบรูโกซ่า (Rugosa)